Ψηφίδες: Από τα βάθη της ιστορίας στο σήμερα

Τις ψηφίδες και τα ψηφιδωτά τα συναντάμε από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα σε διαφορετικές μορφές. Από υψηλής τέχνης ψηφιδωτά όπου αποδίδονται σχέδια με διάφορα θέματα και λεπτομέρειες που εντυπωσιάζουν – σε αυτά η διακοσμητική τους ιδιότητα προέχει-, μέχρι σε μονόχρωμές επιφάνειες όπου δίνουν μια σαφώς διαφορετική αίσθηση στις επιφάνειες που καλύπτουν και οι οποίες μπορεί να είναι αρκετά διαφορετικές, αλλά, σε κάθε περίπτωση, η λειτουργική τους ιδιότητα έχει το πρώτο λόγο.

Από ένα ολόκληρο τοίχο ή μια πισίνα ή ένα δάπεδο εως και μικρότερες επιφάνειες όπως τραπέζια ή βάζα οι ψηφίδες έρχονται από τα βάθη των αιώνων για να τραβήξουν το βλέμμα και να δώσουν μια αίσθηση πολυτέλειας.  Η αίσθηση πολυτέλειας είναι συνυφασμένη με το πολύ υψηλό κόστος κατασκευής τους που υπήρχε κατά την αρχαιότητα. Τα πρώτα ψηφιδωτά που παρουσιάζονται στην ιστορία της τέχνης είναι τα ψηφιδωτά δάπεδα των Μακεδονικών ανακτόρων. Για την κατασκευή τους χρησιμοποιείται το φυσικό βότσαλο.

Οι Βαβυλώνιοι ανέπτυξαν πολύ στην τέχνη την τεχνική της τερακότας, η οποία προσομοιάζει πολύ με την πορσελάνη. Κατόρθωσαν δε να τη χρωματίσουν και να την εμφιαλώσουν δηλαδή να την επενδύσουν με ένα είδος γυαλιού. Με αυτό το υλικό δημιουργούσαν σε τεράστια μεγέθη έργα, όπως φτερωτούς λέοντες ή ανθρώπινες μορφές, συνήθως στρατιώτες. Με αυτές τις παραστάσεις διακοσμούσαν την εξωτερική όψη των τειχών, ένθεν και ένθεν των πυλών, στις οχυρωμένες πόλεις τους. Έτσι η τέχνη αυτή θεωρήθηκε από πολλούς σαν ο πρόδρομος του ψηφιδωτού.

Από τότε μέχρι σήμερα οι ψηφίδες είχαν μια θέση σχεδόν σε όλες τις εποχές με πλέον χαρακτηριστικές εκείνες της ελληνιστικής εποχής, της Ρωμαϊκής, της Βυζαντινής κ.α.

Στη σύγχρονη εποχή το ψηφιδωτό αγκάλιασε, το κίνημα της νέας τέχνης, το αποκαλούμενο Αρ Νουβώ (Art Nouveau). Στη Βαρκελώνη ο Αντόνι Γκαουντί (Antoni Gaudi) μαζί με τον Γιοσέπ Μαρία Γιουγιόλ (Josep Maria Jujol) φιλοτέχνησαν εντυπωσιακά κεραμικά ψηφιδωτά στο Πάρκο Γκουέλ (Guell Park) στις πρώτες δύο δεκαετίες του 20ου αι. Χρησιμοποίησαν μια τεχνική γνωστή ως trencadis για να καλύψουν τις επιφάνειες των κτηρίων. Ενσωμάτωσαν, επίσης, στην τεχνική τους υλικά που προέρχονταν από σπασμένα κεραμικά και άλλα αντικείμενα, μια επαναστατική ιδέα για την τέχνη και την αρχιτεκτονική.

Από πλευράς υλικού κατασκευής των ψηφίδων η πέτρα κυριάρχησε για μεγάλο διάστημα καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας αλλά και κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους και τα φυσικά χρώματα της πέτρας παρείχαν το βασικό φάσμα αποχρώσεων που είχε στη διάθεσή του ο καλλιτέχνης . Μολονότι προτιμούνταν συνήθως το μάρμαρο και ο ασβεστόλιθος , στα ρωμαϊκά ψηφιδωτά χρησιμοποιήθηκε πολύ και ο μαύρος βασάλτης (ιδίως στην ασπρόμαυρη τεχνική).

Το γυαλί πρωτοεμφανίστηκε ανάμεσα στα υλικά των ψηφιδωτών κατά τους ελληνιστικούς χρόνους (3ος-1ος π.Χ. αι.)και προσέφερε απεριόριστες χρωματικές δυνατότητες στην τέχνη αυτή. Οι καλλιτέχνες ψηφιδωτών της παλαιοχριστιανικής εποχής έδωσαν νέα κατεύθυνση στην τέχνη με την αξιοποίηση των χρυσών και των ασημένιων ψηφίδων. Όπως στον καθρέφτη, στις γυάλινες αυτές ψηφίδες επικολλούσαν φύλλο μετάλλου , χρυσού ή κασσίτερου. Οι ψηφίδες αυτές έδιναν πολύ λαμπερές χρυσές ή ασημένιες ανταύγειες.

Σήμερα τα πράγματα είναι πολύ ποιο απλά και έτσι το κόστος χρήσης ψηφίδων έχει μειωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ιδιαίτερα αν μιλάμε για μονόχρωμές επιφάνειες ή και για συνδιασμούς χρωμάτων. Από πλευράς υλικών η τεχνολογία έχει προχωρήσει πολύ. Οι συγχρονές ψηφίδες διαθέτονται σε μεγάλη ποικιλία χρωμάτων. Από πλευράς αντοχής πληρούν τις συγχρονές προδιαγραφές υλικών εξασφαλίζοντας μεγάλη διάρκεια ζωής αν τοποθετηθούν σωστά.

Στις φωτογραφίες αυτού του άρθρου μπορείτε να δείτε σύγχρονα παραδείγματα εφαρμογών.